Trong một buổi Hội thảo bàn về “Văn hóa doanh nghiệp”, khi diễn giả - giáo sư cùa một trường đại học nổi tiếng thế giới nói về nền tảng của văn hóa doanh nghiệp chính là các giá trị cốt lõi hay nền tảng (core value) và dựa trên các giá trị cốt lõi hay nền tảng đó, những giá trị mà tổ chức, doanh nghiệp coi là thiêng liêng và cao quý nhất, sẽ hình thành nên sứ mệnh hay tầm nhìn định hướng của doanh nghiệp mình
Và ông lấy các ví dụ tầm nhìn, sứ mệnh của các công ty nổi tiếng thế giới như IBM, Sony, Wal mart, Apple, Wall Disney... làm ví dụ minh họa. Nghe các ví dụ và phân tích rất hay nên có ý kiến hỏi rằng, vậy ông có thể giúp gì cho một doanh nghiệp viết về tầm nhìn và các giá trị nền tảng được không. Khi nghe đến đây vị giáo sư cười và trả lời, rất tiếc tôi chỉ có thể cung cấp cho các bạn các ví dụ và giải thích tại sao họ (các công ty) lại đưa ra các tầm nhìn, sứ mệnh như vậy, còn việc xác định hay viết ra chúng phải là chính các bạn. Ông nói thêm, không ai ngòai chính bản thân các bạn biết được chắc chắn bạn muốn gì cho doanh nghiệp của mình, đối với bạn điều gì là cao quý nhất, là thiêng liêng nhất là thứ để bạn sẵn sàng theo đuổi cả sự nghiệp của mình
Quả đúng như vậy, xác định các giá trị nền tảng là việc của chính các chủ doanh nghiệp, những người sáng lập, những người lãnh đạo công ty. Không ai khác, chính họ sẽ biết được đích xác họ mong muốn gì, những giá trị nào là nền tảng cho sự phát triển của doanh nghiệp hay tổ chức. Chính từ những giá trị nền tảng này sẽ hình thành nên sứ mệnh hay tầm nhìn định hướng của doanh nghiệp và chính từ những điều này sẽ tạo nên cách ứng xử của các nhân viên trong công ty với khách hàng, với cộng đồng và cả với nhau. Và khi mọi việc đã trở thành thói quen, thành cách hành xử chung thì cũng là lúc văn hóa doanh nghiệp được hình thành. Văn hóa là một khái niệm trừu tượng, khó có thể xác định được cụ thể nó là cái gì, chúng ta chỉ xác định được nó qua các hành vi, cách thể hiện, cách suy nghĩ và hành động. Chính vì thế nếu các giá trị nền tảng không phải xuất phát từ chính “tâm” của chúng ta, cách thể hiện sẽ rất khó trùng với những gì chúng ta tuyên bố.
Có lần có người nhờ tôi xem và viết hộ các giá trị và sứ mệnh công ty anh ấy. Tôi nói với anh ta, việc này tôi không thể làm thay công ty anh ta được, chính bản thân anh và các lãnh đạo cao nhất công ty phải tự xác định đâu là các giá trị nền tảng của mình, các giá trị mà các thành viên công ty phải tự nguyện tuân thủ không được phá vỡ, nếu ai phá vỡ người đó sẽ bị đào thải. Sau này anh ta mới thú thật đây là sếp sau khi đọc Tầm nhìn và sứ mệnh anh ta sọan chê viết dở quá nên anh ấy mới phải tìm người giúp. Cách làm như vậy là chưa chính xác. Có thể bản thân các lãnh đạo không có nhiều thời gian để rèn giũa các câu chữ, viết sao đọc nghe thấy hay, lay động lòng người. Việc này có thể giao cho những người khác. Nhưng các giá trị, những gì mà công ty này, doanh nghiệp này coi là thiêng liêng nhất, cao quý nhất thì phải do chính những người cao nhất trong công ty tự “mổ xẻ bản thân” và viết ra. Rồi sứ mệnh cũng vậy, chỉ có những người chủ doanh nghiệp, những người lãnh đạo cao nhất của doanh nghiệp mới biết chính xác là họ muốn gì, doanh nghiệp sẽ là ai sau 10, 20 hay 50 năm và lâu hơn nữa. Có thể những ý này chưa được trau truốt, chỉ ở dạng gạch đầu dòng, nhưng bắt buộc phải có. Sau đó có thể ai đó sẽ “chấp bút” viết ra những câu vắn xúc tích dễ nhớ, những lời “có cánh” nhưng bắt buộc phải dựa trên những ý trên chứ người “chấp bút” không thể hòan tòan 100% tự sang tác được, vì khi đó chỉ là sự sao chép của một ai đó hay là ý nghĩ chủ quan của người “chấp bút”. Nếu không xuất phát từ chính những ngừơi chủ, người sáng lập công ty thì sẽ không thể có 1 Wall Disney cả cuộc đời theo đuổi những gì mang lại hạnh phúc cho mọi người. Sẽ không có chuỗi siêu thị Wal Mart với mức giá rẻ nhất dành cho tất cả hay không có những sản phẩm iPod, iPhone đầy tính sang tạo khác hẳn những sản phẩm cùng loại trước đây…
Và chính những điều này sẽ hình thành nên Văn hóa của công ty đó, các quy định hành xử trong công ty cho các nhân viên. Như vậy có nghĩa là có thể tham khảo, nghiên cứu tầm nhìn hay văn hóa của các công ty khác nhưng không thể sao chép chúng, vì khi sao chép chúng ta không còn là chính chúng ta và rồi sẽ đến lúc cái cốt lõi, cái nền tảng của chính chúng ta sẽ chọi lại với những gì sao chép, đơn giản là vì nó không phải là của bản thân chúng ta. Có thể thấy điều này trong cuộc sống cá nhân, hang ngày chúng ta có thể ăn thức ăn nhanh thay cho ăn cơm truyền thống, đi làm giao tiếp tòan bằng tiếng anh, tiếp xúc các kỹ thuật hi-tech, sống và ăn mặc như phương tây nhưng đến ngày 30 tết chắc có lẽ ai cũng muốn về xum họp với ông bà, cha mẹ, anh chị em vì trong sâu thẳm chúng ta vẫn là người châu Á, vẫn là người Việt Nam, nơi mà các giá trị gia đình luôn đặt ở một vị trí thiêng liêng nhất.
Trong doanh nghiệp mọi việc còn khó khăn hơn, nếu chúng ta “sao chép” văn hóa của người khác, tuyên bố những gì không phải của mình sẽ rất dễ mất đi niềm tin nơi khách hàng hay gần nhất là chính nhân viên trong công ty cũng cảm thấy không tự tin với những gì tuyên bố. Vì thế hãy tự “mổ xẻ” bản thân mình, hãy viết ra những gì trong sâu thẳm, nói ra những mong muốn thực sự và hành động đúng theo những gì mình tuyên bố. Chỉ có như vậy chúng ta mới có được một văn hóa riêng cho chính doanh nghiệp mình, và văn hóa đó mới tồn tại mãi theo thời gian góp phần giúp cho công ty phát triển bền vững.
Nguyễn Tân Kỷ